HURMA YETİŞTİRİCİLİĞİ
Hurma ağacının, dünyamızda binlerce türü vardır. Ülkemizde de bulunan ve meyvesini yediğimiz hurma ağacı,Phoenix dactyliferadır. Büyük bir yayılma alanına sahip olmakla beraber,sıcak çöl ülkelerinin bitkisidir. Hurma için Araplar;‘kökünün suda, başının ateşte olmasını ister.’derler.Bu söylemden hurma ağacının; kuru, yağışsız, çok sıcak, fakat yeraltında bol su bulunan yerlerden hoşlandığı vurgulanmaktadır.
Hurmanın anavatanının Basra körfezi dolayındaki bölge olduğu kabul edilir.Buradan doğuda Pakistan ile Hindistan’a ,batıda ise Amerika’ya kadar yayılmıştır.Halen en çok 22 milyon ağaç ve 600,000 ton yıllık meyve üretimi ile en çok İrak’ta yetiştirilmektedir.Ayrıca Kuzey Afrika ülkeleri, Arabistan ve Sudan’da çok yaygındır.Bilinen en eski meyve çeşitlerindendir.Arabistan’da bulunan eski eserlerden, MÖ 4000 yılında orada yetiştirildiği anlaşılmıştır.
Hurma ülkemize yüzlerce yıl önce getirilmiş ve en çok Lefke’de olmak üzere, özellikle eski Türk köylerinde çok rastlanan bir ağaçtır. Kıbrıs’a tam olarak ne zaman getirildiği bilinmiyor. Bir görüşe göre,1571 den sonra Kıbrıs’a yerleşen Türkler tarafından getirilmiştir.Bir başka görüşe göre Türklerden çok önce,bakır madeninin ocaktan dışarıya taşınmasında hurma dallarından yapılmış sepetler kullanıldı.Bu nedenle de, hurmanın bakır madeni çıkaran Fenikeliler tarafından getirildiği ileri sürülür.Bana göre tüm ada çapında, genellikle Türklerin yaşadığı yerleşim yerlerinde hurma ağacı bulunması ve Rum köylerinde ya hiç veya çok az bulunması, Osmanlı döneminde getirilmiş olabileceği görüşünü desteklemektedir.
Geçmişte hurma yetiştiriciliği, başta Lefke ve Lefkoşanın Türk kesimi olmak üzere ülkemizde de büyük ekonomik öneme sahipti.Ayrıca, ağaçlarının döllemesini, budamasını ve hasadını yapan, ‘Hurmacı ustaları’ vardı.1950’li yıllardan sonra bu işle uğraşan kalmadığı için, mevcut ağaçlar kendi kaderine bırakılmış ve üretim oldukça azalmıştı.Ancak 1990’lı yıllardan sonra, özellikle BRT’de hurmanın döllenme tekniği ve meyvesinin şifalı nitelikleri üzerinde yapılan programların da önemli tetiklemesi sonucu, hurmaya karşı yeniden,büyük bir ilgi başlanmıştır.
Son 10-15 yıl içinde KKTC’de binlerce hurma fidanı ve Mısırdan ithal edilen yüzlerce yetişkin, hatta ekonomik ömrünü tamamlamış hurma ağacı dikilmiştir.Ancak, ülkemizde hurma üretimi başka yerlerde yapıldığı gibi, kaplama ve ticari meyve bahçesi şeklinde yapılmıyor. Genellikle, süs ağacı olarak yol kenarlarına, turistik tesislerin bahçelerine ve ev avlularına dikilir. Sadece son yıllarda,halen İstanbul göz hastanesinde çalışan ve Lefkoşalı bir Hurmacı ustasının oğlu olan bir hekimimiz Güngör’de 10 dönüm dolayında ve emekli bir müsteşarımız da Balalan köyünde 5 dönüm dolayında kaplama hurma bahçesi oluşturmuştur.
Diğer bir çok meyve ağacından farklı olarak ,hurma’nın meyve verebilmesi için erkek çiçeklerle döllenmesi veya yanına erkek ağaç dikilmesi gerekir.Ayrıca yükseldiği zaman dölleme, hasat ve budama işlerinin yapılması, diğer meyve ağaçlarına göre biraz daha zordur.Bu dezavantajları nedeniyle bir çok hurma boyladıktan sonra, ya kesilmekte veya kendi kaderine bırakılmaktadır.
Hurma, halen ülkemizde ekonomik bakımdan pek önemli değildir. Ancak son yıllarda iç piyasaya yerli ürün sürülmeğe başlanmıştır.Yeni dikilen ağaçlar nedeniyle önümüzdeki yıllarda, pazarımızda daha çok yerli hurma meyvesi görüleceği tahmin edilir.
Hurma özellikle çöl sakinleri için büyük ekonomik değere sahiptir.Bizim zeytin ağacımız gibi, hurmadan çeşitli yönde yararlanırlar.Bedevilerin her öğününde hurma bulunur.Ağacın göbek kısmından çıkan taze sürgünler ve olgunlaşmamış yeşil meyveler pişirilerek,yemek olarak yenir. Olgunlaşmış meyveler,taze ve kurutulmuş olarak yenir.Olgunlaşmış meyvesi; öğütülerek ekmek,tatlı,pasta, ve dondurmada kullanılır. Meyvesinden sanayide; şeker,jeli,şurup, içki,sirke,alkol yapılır. Kurutulmuş hurma, tahıl ile karıştırılarak deve ve atlara yem olarak yedirilir.Çekirdekleri suda şişirilerek veya öğütülerek hayvan yemi olarak değerlendirilir. Yapraklarından ip,kalın kumaş,hasır,şapka ve sepet yapılır.Dallarından baston, balıkçı Salı yapılır.Gövdesi ise mertek ve yakacak olarak kullanılır.Hindistan’da hurma çekirdekleri kavrularak öğütülür ve kahve gibi içilir
Görüldüğü gibi hurma çok yönlü kullanılan önemli bir meyve çeşididir.Kirli ve tuzlu toprak ile sularda yetişebilen ender meyve ağaçlarındandır.Bu nedenle, suların tuzlandığı Maraş bölgesi gibi yerlerde ve bol atık su bulunan Haspolat arındırma tesisleri çevresinde, ticari amaçla yetiştirilmesi, ekonomik bakımdan yararlı olabilecektir.’Haspolat Arındırma tesisinin’ doğu ve kuzeyindeki arazilerin hurma dikilerek ağaçlandırılması, rahatsız edici koku sorununu da ortadan kaldıracaktır. BESİN DEĞERLERİ
100 gr. doğal şekilde kurutulmuş hurma meyvesinin içerdiği besin değerleri şöyledir: 274 kalori: 2
2 gr. protein; 729 gr. karbonhidrat: 0 kolesterol; 05 gr. yağ; 2.3 gr. lif; 63 mgr. fosfor; 59 mgr. kalsiyum; 3 mgr. demir: 1 mgr. sodyum; 648 mgr. potasyum: 58 mgr. magnezyum; 50 IU A vitamini; 009 mgr. B1 vitamini; 01 mgr. B2 vitamini; 2.2 mgr. B3 vitamini: 0153 mgr. B6 vitamini ve 249 mcgr. folik asit.
SAĞLIĞIMIZA YARARLARI
Yukarıdaki değerlerde görüldüğü ve sık sık yinelendiği gibi hurma çok besleyici bir meyvedir. Bunun yanı sıra;
o İçerdiği yüksek orandaki lifi nedeniyle hurma peklik çekenlere iyi gelmektedir.
AĞACININ ÜRETİLMESİ
Hurma ağaçları tohumlarıyla (yani hurma meyvesinin içindeki tek çekirdekleriyle) üretilir. Birçok tohumun tersine bu tohum soğuklamaya gereksinmez. İyi çimlenme için hurma tohumunun taze olması gerekir. Dikilecek tohum üzerinde meyvenin etli kısmı ve zarımsı kabuğu çıkarılıp tohum yıkanmalıdır. Bunlar tohumdan uzaklaştırılmadıkça çimlenme olmaz. Tohumlar ithal torfla perlit ya da volkan tüfü (ponza taşı) karışımının içine ekilebilir.
Tohum ekilirken uzun ekseni yatay olacak şekilde yatırılır. Üzeri 6-10 mm. kalınlığında yukarıda sözü edilen karışımla kapatılır. Çimlenme için en uygun sıcaklıklar 25-32 derecelerdir. Hurma tohumları birkaç hafta içinde çimlenir. Çimlenen fideler kökleri kırılmadan ve yukarı bükülmeden bir saksı ya da geniş bir tüp içine alınır bahçemizdeki yerlerine şaşırtılacağı büyüklüğe erişinceye kadar özenle bakılır.
AĞACININ YETİŞTİRİLMESİ
İklim isteği: Hurma ağaçları sıcak ve kurak iklime gereksinir. Ülkemizde Akdeniz ikliminin yaşandığı yöreler hurma ağaçlarının gelişimine çok uygundur. Kışın sıcaklık O derecenin altına indiğinde hurma ağacının gelişimi durur. -10 derecede büyük zarar gören ağaç -12 derecede donup ölür.
Hurma ağaçlarının kış mevsiminde soğuk rüzgârların hâkim olarak estiği yöne kapalı yerde yetiştirilmeleri doğru olur. Böylece sıcak ortamlı mini klimalarda yetiştirilen ağaçlar dondan korunur. Hurma ağaçları yüksek sıcaklıklara çok dayanıklıdır. Bu nedenle çöllerdeki vahalarda rahatlıkla yetişip gelişirler.
Çok nemli ortamları sevmeyen hurma ağaçları tropikal iklimlerin yaşandığı yerlerde yeterince gelişemez. Ama ülkemizde tropikal iklimi yaşayan yöre bulunmadığından hurma ağaçlarının yetiştirilmesi için bu yönden sorun yaşamayız. Ancak Ege bölgemizde İzmir'de ve hatta daha güneyinde bazı yörelerde hurma ağaçları yetiştiği halde ağaçlar yeterince sıcak ortamda bulunmadıkları için meyve bağlamazlar.
Toprak isteği: Hurma ağaçları diğer palmiye türleri gibi çeşitli toprak tiplerine uyum sağlayabilir. İyi drenajı bulunmayan (süzek olmayan) topraklarda dahi yetişebilir. Ancak iyi hazırlanmış topraklarda hurma ağaçlarının özellikle ilk yıllarında gelişimi çok hızlı ve verimli olur. Bu nedenle hurma ağacı yetiştirilecek bahçe toprağına humus torf ve çam kabukları katılmalıdır. Killi ve ağır topraklar dere kumu humus torf ve perlit eklenerek hafifletilebilir. Hurma ağaçları besinlerini genellikle toprakta yüzeyden sağladığından toprağın yüzeyden ilk 30 cm'lik bir tabakasının bu ağaçlar için hazırlanması yeterli olmaktadır.
Sulama: Hurma ağaçlan doğası gereği kuraklığa dayanıklıdır. Ülkemizde yetiştiriciliğinin yapıldığı Akdeniz bölgemizde yaz mevsimini hiç sulanmadan geçirebilir. Ancak bu ağaçların ideal görünümde olmasını ve büyüyüp gelişmesini istiyorsak toprağın nem durumuna göre yazın hurma ağaçlarını sulamamız doğru olur. Ancak topraktaki taban suyu yükaaaae ve ağaçların kök düzeyine yakınsa hurma ağaçlarını sulamaya gerek kalmaz.
Gübreleme: Hurma ağaçları için elbette bol organik madde içeren iyi yanmış çiftlik gübresiyle gübrelenmek en iyisidir. Bu gübre ağacın köklerine değdirilmeden yaprakların izdüşümüne göre ağacın çevresine yayılarak verilmelidir. Böyle bir çiftlik gübresini sağlayamadığımız takdirde piyasadan temin edeceğimiz kompoze fenni gübreleri hurma ağaçlarımıza verebiliriz.
Hurma ağaçları için potas azot fosfat ve magnezyum içeren ve ambalajında 20.20.20 ya da 15.15.15 sayılarıyla gübre konsantrasyonunu gösteren dengeli bir fenni gübre kullanılması uygundur. Bu gübrenin yanında ağaçlarımıza iz elementler (ya da iz halinde bulunan -oligoe-lementler-) denilen demir bakır mangan çinko bor kükürt ve molibden de verilmeli bütün bu gübreleme etkinlikleri ilkbahar ve yaz mevsimlerinde yapılıp bitirilmelidir.
Budama: Hurma ağaçlarının dalları olmadığından gerçek bir budamadan söz edilemez. Arap hurması ve Datça hurmasında dipten ve bazen gövdeden süren sürgün ve piçler istenmediği takdirde hemen kesilip çıkarılmalıdır. Bunun dışında hurma ağaçlarında kuruyan ölen ya da aşırı derecede bozulan yapraklar estetik kaygısıyla kesilir. Budamayı yapacak kimsenin ellerine zarar gelmemesi için eldiven takması keskin bir testere kullanması ve yaprak sapını gövdeye yapıştığı yerden kesmesi gerekir. Aksi takdirde gövdede kalan sivri yaprak sapları tehlike yaratabilir.
Hasat (Derim): Hurma ağaçları sonbaharda meyveleri kendine özel rengi ve tadı kazandığında geciktirilmeden hasat edilir. Bunun için hurma meyvesi salkımları ağaçta yaprak koltuğuna yapıştığı yerden testereyle kesilir. Daha sonra bu salkımlar güneş görmeyen havadar bir yere asılarak meyveler kurutulur ve yenilecek kıvamına getirilir.
Hastalık ve zararlılarıyla mücadele: Genelde hurma ağaçları hastalık ve zararlılara karşı çok dayanıklıdır. Özel bir hastalıkları yoktur. Ama palmiyeleri tutan "öldürücü sarılık hastalığı" bulunan bölgelerde hurma ağaçları da bu hastalığa yakalanarak ölebilir. Tanrıya şükürler olsun sözü geçen hastalık bugüne kadar ülkemizde görülmemiştir. 